سرطان دهان زمانی اتفاق می افتد که یک تومور سرطانی در بخشی از دهان ایجاد شده باشد. ممکن است تومور در سطح زبان، داخل گونه، سقف دهان، لبها و یا لثه تشکیل شده باشد. همچنین تومور ممکن است در غدد بزاقی، لوزه ها، عقب دهان و یا بخشی از گلو که دهان را به نای متصل میکند ایجاد شود اگر چه این موارد کمتر شایع است.
علائم و نشانه های سرطان دهان چیست؟
شایعترین نشانه های سرطان دهان به صورت زیر است:
● زخمهای دهان یکه ظرف چند هفته بهبود نمی یابد
● وجود توده در دهان که از بین نمیرود و دلیلی برای به وجود آمدن آن وجود ندارد
علائم دیگر سرطان دهان میتواند شامل موارد زیر باشد:
● درد یا سختی بلع
● تغییر در صدا یا مشکلاتی در تکلم
● کاهش وزن بی دلیل و ناخواسته
● خونریزی یا بی حسی در دهان
● لق شدن بی دلیل یک یا چند دندان یا التیام نیافتن حفره دندان پس از کشیدن دندان
● سختی در حرکت دادن فک
● لکه های سفید یا قرمز در آستر دهان. این مورد شایع است و به ندریت نشانه سرطان است اما گاهی اوقات ممکن است به سرطان تبدیل شود بنابراین ارزش مراجعه به دکتر را دارد.
انواع سرطان دهان چیست؟
سرطان دهان بر اساس نوع سلولهایی که سرطان از آنجا رشد کرده است تقسیم بندی میشود:
1- سرطان سلولهای سنگفرشی شایعترین نوع سرطان دهان است و از هر ده مورد، نه مورد آن از این نوع است. سلولهای سنگفرشی در بسیاری از بخشهای بدن وجود دارند از جمله داخل دهان و پوست.
2- آدنوکارسینوم که در داخل غدد بزاقی ایجاد میشود
3- سارکوم که از ناهنجاری های استخوان، غضروف، عضله یا بافتهای دیگر رشد میکند
4- ملانومای بدخیم دهان که در آن سرطان از سلولهایی شروع میشود که رنگدانه پوست یا ملانوسیت تولید میکنند. این توده ها به صورت ورم های بسیار تیره رنگ رگه دار که اغلب خونریزی دارند، ممکن است دیده شوند
5- لنفوم که از سلولهایی رشد میکند که در غدد لنفاوی معمولا دیده میشوند اما در دهان نیز ممکن است ایجاد شوند
چه عواملی منجر به سرطان دهان میشوند؟
عامل اصلی سرطان دهان دخانیات و الکل است. دخانیات و الکل سرطان زا هستند و حاوی مواد شیمیایی هستند که دی ان ای سلولها را تخریب کرده و منجر به سرطان میشود.
اگر الکل زیاد مصرف میکنید یا زیاد سیگار میکشید، احتمال سرطان دهان در شما بیشتر است.
هنوز مشخص نیست دقیقا چه چیزی باعث تغییر دی ان ای در سلولها میشود که سرطان دهان را به وجود می آورد یا چرا تنها تعداد کمی از افراد دچار آن میشوند.
سایر عوامل زمینه ساز سرطان دهان عبارتند از:
جویدن تنباکو یا سایر دخانیات بدون دود
جویدن فوفل یا پوپل (آجیل بتل) خواه با تنباکوی افزوده باشد یا بدون آن
برنامه غذایی ناسالم
ویروس پاپیلومای انسانی (اچ پی وی)
توجه داشته باشید دخانیات بدون دود نیز میتواند به سرطان منجر شود و صرفا چون دود ندارد، نباید آن را بی ضرر در نظر بگیرید. همچنین این مواد درست همانند دخانیات دود دار، احتمال سرطان کبد، لوزالمعده و مری را نیز افزایش میدهند.
فوفل (بتل نات) چه تاثیری بر سلامت دهان دارد؟
فوفل یا پوپل دانه های کمی اعتیاد آور هستند که از درخت پالپ بِتِل به دست می آیند. این میوه در کشورهای آسیای جنوبی مانند هند، پاکستان، بنگلادش و سریلانکا بیشتر مورد استفاده قرار میگیرد. این میوه، خاصیت محرک همچون قهوه دارد اما خاصیت سرطان زایی نیز دارد و احتمال سرطان دهان را افزایش میدهد. خطر سرطان با جویدن انواع تنباکو دار آن بیشتر میشود.
به دلیل رسم جویدن بتل نات در هند، پاکستان، بنگلادش و سریلانکا، میزان سرطان دهان در این کشورها بسیار بیشتر از کشورهای دیگر است.
برنامه غذایی چگونه بر احتمال ابتلا به سرطان دهان تاثیر میگذارد؟
شواهدی وجود دارد که نشان میدهد خوردن غذاهای ناسالم خطر برخی انواع سرطان دهان را افزایش میدهد و مصرف میوه و سبزیجات زیاد احتمال آن را کاهش میدهد.
ویروس پاپیلومای انسانی یا اچ پی وی چه تاثیری بر سرطان دهان دارد؟
ویروس پاپیلومای انسای گروهی از ویروسها هستند که اگر پوست و غشای مرطوب داخل بدن در تماس با آن قرار بگیرد، آلوده به این عفونت میشود. از جمله نواحی که این ویروس در آنجا رشد میکند عبارتند از دهانه رحم، مقعد، دهان و گلو. این ویروس از طریق رابطه جنسی با فرد آلوده، منتقل میشود. لازم نیست حتما رابطه جنسی واژنی برقرار شود بلکه حتی تماس پوستی با ناحیه آلوده از بدن فرد مبتلا نیز باعث سرایت این عفونت به شما میشود.
آیا عدم رعایت بهداشت دهان باعث سرطان دهان میشود؟
گاهی اوقات سرطان دهان با زخمهای طولانی مدت دهان ارتباط دارد. دندانهای شکسته با لبه های تیز که باعث میشوند دائما زبان یا گونه زخم شود کمی احتمال سرطان دهان را افزایش میدهند. بنابراین میتوانید رسیدگی به سلامت دندانها و لثه و جلوگیری از کهنه شدن زخم یا دائم زخم شدن یک ناحیه از دهان، احتمال بروز سرطان ناشی از آن را کاهش دهید.
سرطان دهان چگونه گسترش می یابد؟
سرطان دهان به دو طریق گسترش می یابد:
● گسترش مستقیم با حمله به بافتهای مجاور، پوست یا عمق فک
● انتقال از طریق دستگاه لنفاوی (دستگاه لنفاوی شبکه ای از عروق و غدد لنفاوی است که در سرتاسر بدن گسترش یافته اند. غدد لنفاوی سلولهای ایمنی خاصی تولید میکنند که با عفونت مقابله میکند)
هنگامی که سرطان به بخش دیگری از بدن گسترش می یابد، به آن متاستازی گفته میشود. سرطانی که در اثر متاستاز سرطان دیگری ایجاد شده باشد، سرطان ثانویه نام دارد. مثلا اگر سرطان دهان به کبد منتقل شود و در آنجا توده ایجاد کند به آن سرطان کبد ثانویه یا متاستاز کبدی گفته میشود و سرطان اولیه سرطان دهان بوده است.
دکتر از کجا مطمئن میشود سرطان دهان دارم؟
تشخیص زود هنگام سرطان دهان احتمال بقا را 50 تا 90 درصد افزایش میدهد. به همین علت به محض مشاهده علائمی در دهان که پس از سه هفته بهبود نیافته است، باید به دکتر مراجعه کنید.
اگر دکتر به سرطان دهان مشکوک باشد، شما را به متخصص ارجاع میدهد. یکی از کارهایی که برای تایید تشخیص سرطان صورت میگیرد، نمونه برداری یا بیوپسی است.
نمونه برداری دهان
یک نمونه کوچک از بافت مشکوک به سرطان برداشته میشود تا در زیر میکروسکوپ بررسی شود. روش نمونه برداری از توده های مشکوک به سرطان دهان به یکی از طرق زیر است:
1- بیوپسی با برش یا پانچ
2- مکش سوزن نازک با سیتولوژی
3- نازو اندوسکوپی
4- پان اندوسکوپی
آزمایشهای دیگری که برای بررسی بیشتر و احتمال گسترش سرطان به بخشهای دیگر یا شروع آن از بخش دیگری از بدن ممکن است تجویز شوند عبارتند از:
سی تی اسکن
ام آر آی
عکس رادیولوژی
پت اسکن
سونوگرافی
سرطان دهان ششمین سرطان شایع در دنیاست اما در برخی کشورها شیوع آن بسیار کمتر یا بیشتر است. احتمال این سرطان در مردان بیشتر از زنان است. ممکن است علت آن مصرف کمتر الکل و دخانیات در زنان باشد.
روشهای درمان سرطان دهان چیست؟
اگر سرطان دهان زود تشخیص داده شود، عمل جراحی ممکن است تنها کاری باشد که انجام میدهید و احتمال موفقیت آن بالاست. اما اگر سرطان پیشرفته تر باشد، علاوه بر جراحی باید درمانهای دیگر مانند پرتو درمانی، شیمی درمانی و درمانهای دیگر حداقل به مدت چهار ماه، دنبال شود.
سه گزینه درمانی اصلی برای سرطان دهان عبارتند از:
عمل جراحی برای برداشتن سلولهای سرطانی و کمی از بافتهای سالم اطراف آن انجام میشود تا اطمینان حاصل شود سرطان کامل برداشته شده است
در پرتو درمانی سلولهای سرطانی تحت تشعشع قرار میگیرند تا نابود شوند
شیمی درمانی نوعی درمان دارویی بسیار قوی است که سلولهای سرطانی سرتاسر بدن را از بین میبرد
این درمانها اغلب در ترکیب استفاده میشوند. مثلا پس از عمل جراحی ممکن است یک دوره پرتو درمانی داده شود تا سرطان ریشه کن شود.
نوع درمانی که برای شما انتخاب میشود به سه عامل زیر بستگی دارد:
1- نوع و اندازه سرطان
2- میزان گسترش و مرحله سرطان
3- وضعیت سلامتی
اگر سرطان به نواحی فراتر از دهان یا بخشی از گلو که در پشت دهان قرا ردارد نرسیده باشد، ممکن است تنها عمل جراحی کافی باشد.
اگر سرطان بزرگ باشد یا به گردن یا نواحی دیگر گسترش یافته باشد، پرتو درمانی (رادیوتراپی)، و شیمی درمانی نیز ممکن است لازم باشد.
عوارض سرطان دهان چیست؟
سرطان دهان و درمانهای آن ممکن است عوارضی ایجاد کنند. این وضعیت میتواند شکل دهان یا عملکرد آن را تحت تاثیر قرار دهد و مشکلاتی در بلع یا تکلم به وجود بیاورد. مشکل بلع میتواند مشکل جدی باشد. اگر یک تکه کوچک غذا به جای ورود به مری، وارد مسیرتنفسی شود به ریه رفته و عفونت ایجاد میکند.
چگونه از سرطان دهان پیشگیری کنیم؟
هیچ گونه دخانیات مصرف نکنید خواه با دود باشد یا بدون دود
الکل بیشتر از مقدار مجاز مصرف نکنید
غذاهای سالم از جمله میوه ها و سبزیجات تازه، روغن زیتون و ماهی بخورید
چکاپهای منظم دندانپزشکی را پشت گوش نیندازید چرا که بسیاری از موارد سرطان دهان را میتوان در معاینه دهان تشخیص داد
